Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Trza napocznóńć łod wrotów, łod Jadama i Yjwy. Oktoberfest in München, miymiecke paździyrnikowe świynto – to chmiylowe żniwne we Monachium, na Bajerach. Tyn wywołany Oktoberfest łodbywô sie kôżdyrok już łod 1810r na przełómie wrzyśnia i paździyrnika, i jes ci jednym ze nôjsrogszych na świycie festym ludowym, takóm ludowóm lampartyjóm. Trza sam jesce zarôzki przi napoczniyńciu dociepnóńć, co take – mianowane po naszymu – „Októłbersty” niy byli u Bajeroków rzôdkościóm. Jejich cylym bóło zawdy spotrzybowanie biyru ze łóńskigo syzónu, podwiyl sie jesce niy napocznie warzić nowe piwo, a to skuli tego, co take ci zwykowe „Bawarskie Prawo Czystości” (Bayrisches Reinheitsgebot), dôwało zwólô na warzynie biyru ino łod 29 wrzyśnia do 23 kwiytnia na bezrok. Te Bawarskie Prawo Czystości łoznojmióne i podszrajbowane bóło 23 kwiytnia 1516r we Ingolstadt bez bajerskigo ksiónża Wilhelma IV (przi zwóli modszego jego, brata Ludwika X). Łod 1994r dziyń uchwalyniô tego prawa jes we Miymcach fajrowany ze srogóm paradóm jako Dzień Piwa Niemieckiego (Tag des Deutschen Bieres).
Tyn richticzny Mónachijski Oktoberfest raduje sie już gynał dwiestalytnióm tradycyjóm. Ze przileżitości szumnyj żyniacki bajerskigo ksiónża Ludwika I (niyskorzyjszygo króla Bajerów) i jego libsty ksiynżnicki Therese von Sachsen-Hildburghausen, ftorô łodbóła sie 12 paździyrnika 1810r , złórganizjyrówane byli na pasiónkach przed murami miasta (teraźnô Theresienwiese) take wyścigi kónne. Skuli tego, co ksiónża pasjónowôł sie, miôł pierónym rôd starożytnióść, tóż tyż rynowanie bóło na muster starożytnich igrzysków łolimpijskich. We piyrwyjszych latach mónachijski Oktoberfest miôł zaobycz szportowô nôtura. Skuli tego, co impryza miała pierónowe wziyńci pojstrzód miyszkańców miasta, dwór królewski uzdôł ło powtórzyniu wyścigów na bezrok ło tyj samyj porze, i tak zrodzióła sie ta tradycyjô mónachijskigo Oktoberfestu. We dziewiytnôstym wiyku byli ze tym festym roztomajte mecyje skuli wojnów i epidymiji cholery, ale już przi łostatku dziewiytnôstego wiyku Oktoberfest nabiyrôł corôzki barzij charaktyru, ftory mô dzisiôj. Łod tamtych czasów fest łorganizjyrowany jes kôzdyrok i urós do cheba nôjważniyjszygo i nôjsrogszygo świynta piwa. Z tym ino, iże nad swoji miano, napoczynô sie na łostatek wrzyśnia i zetwô bez dwa kolyjne jesiynne tydnie. We tym całbrownym dlô biyrbruderów czasie, miasto München stôwo sie stolicóm Ojropy dlô wszyjskich, ftorzi niy poradzóm sie wystawić życiô bez chmiylowygo nôpitku ze szuminami.
Mónachijski Oktoberfest łotwiyrô wjazd modyj freli na kóniu a dziepiyro za nióm jadóm na fórze birgemajster München i prymiyr rzóndu Bawarii. Za niymi pyndalujóm farbiście łobleczyni włóściciyle brówôrów, kelnery, kelnerki, muzyki i inksze manszafty. Tradycjô naporynczô, iże we łostatniô wrzyśniowô sobota (latoś bydzie to jednakowóż przedłostatniô sobota, we dwadziestego wrzyśnia) gynał ło dwanôstyj we połednie, we nôjbarzij wywołanym celcie Schottenhamel birgemajster Monachium piere drzewniannym motkym i wybijô szpónt we srogachnyj fasce ze ftoryj wypyrskuje sztral legyndarnygo, mónachijskigo piwa. Po łotwarciy faski głóśny łokrzik birgemajstra łoznôjmiô: ”Ozapft is, Angezapft ist” znacy – latośny Oktoberfest jes łozewrzity!
Podle zakónów Oktoberfestu dziôłalnóść wiyść mogóm jedzinie zwykowe mónachijske brówôry, kierych piwo łodpowiadô bajerskimu prawu czystóści i podanyj normie miymieckij ze 1906r. Jes ci to podle raje: Spaten-Franziskaner-Bräu, Augustiner, Paulaner, Hacker-Pschorr, Hofbräu i Löwenbräu.
Nôjważniyjszóm binóm festu jes łogrómnócny plac blank podle staromiyjskij katyjdry. Dló byzuchantów postawiónych jes śtyrnôście hal piwnych (celtów) ze ftorych te srogsze majóm i dziesiyńć tysiyncy miyjsc siedzóncych. Te celty tajlowane sóm na dwie zorty, hale brówôrów i celty gospodôrzy Oktoberfestu. Kôżdy gospodôrz sprzedowo we swojim celcie piwo ino jednego brówôru. Na tym placu kôżdy wziynty brówôr łozstawiô swój srogi celt we ftorym tisze uginajóm sie niy ino łod litrowych zajdli piwa mianowane bez tamesznych ludzi „mass”, ale tyż łod ajsbajnów, ichnich „schweinshaxe”, gusioków, kurzóntek, „stockfischów”, roztomajtych szlachtplatów, jôdła pod mianym „hassenpfeffer”, załerkrałtu, krupnioków i żymloków. Bez tego côłkigo jôdła, zaobycz festelnie solónego, piwo pewnikiym niy bóło tak szmektne.
Ale przecamć Oktoberfest to niy ino milijółny litrów wysłepanego biyru i mocki wyśmiynitego jôdła, ale to tyż szwarnô i galantnô zabawa we rytmus bajerskij muzyki – ichich heimatmelodie. Swawólne i błôzyńske prziśpiywki metlajóm sie ze hymnóma brówôrów i melodióma do tańcowaniô. Musowo tyż sóm ku tymu pokazy lojchtkugli, roztomajte kónkursy na tymat piwa i taki nôjbarzij geldowany, kónkurs dlô szynkiyrek i kelnerków we ftorych rachuje sie wiela nôjwiyncyj poradzi kôżdô śnich łorôz przeniyś litrowych zajdli piwa. Sóm i take wizgyrne, kiere na jedyn rółz bieróm i dwanôście tych srogich kufów.
Oktoberfest forszlaguje tyż atrakcyje richticznego jarmarktu: karasole, huśtôwki, srogachnô góndla, skoczkowy cyrkus i znany ze swojigo jedzinego programu tyjater-varijete „Schichtl”.
Wszyjske ludzie, byzuchanty i turisty bawióm sie stopieróńsko, muzyka corôzki łostrzij przigrywô, co kwilka byzuchanty wstôwajóm i wrzescóm: „Prosit”, łobsuga fyrtô jak propelery, i to wszyjsko aże do trzi śćwierci na jedynôstô na wieczór, kiej to, zgódnie ze prziwykiym, gasnóm światła, a biysiadniki muszóm polekuśku wylazować na dwór. Po pôruch minutkach lautowny i szpasowny plac zasypiô, coby nastympnygo dnioszka juzaś łozewrzić swoji dźwiyrza dlô biysiadników ze côłkigo świata.
I tyn nôjbarzij wywołany we świycie mónachijski Oktoberfest jes ci takim fajerym, ftory nôjbarzij skuplowany jes ze Bajerokami i jejich zwykóma.
U nôs tyż sie już łod dôwiyn dôwna, łod pierónym starego piyrwyj warzóło piwo (jô już kiejsik mocka ło tym gôwyńdziół), ale co my mómy spólnego ze tym bajerskim Oktoberfestym?
Anó psinco! Tela jednakowóż, co my sam u nôs na Ślónsku choby afy muszymy zawdy kogosik kopiyrować i podrzyźniać. Przeca terôzki, już łod napoczniyńciô wrzyśnia niy ma miasta, niy ma dziydziny kajby niy zbajstlowali októłberfestu. A wszyjske ci łone sóm pod mianym: „ślónski” abo – tak jak już łod trzech lôt machlujóm – „Górnośląski Oktoberfest”. Nó, i napoczynô sie. Styknie postawić jedyn jedziny celt, dwa rolbary i już mogymy fajrować na naszym, iptowatym októłberfeście. Na imrowizjyrówanych binach napoczynajóm skôkać, belóntać sie i śpiywać roztomajtyj zorty „artysty”, ftorych „ślónske piyśniczki” niy tak do łostatka bieróm cosik ze ślónskich korzyni i wiynkszóścióm ło nich, ło tych śpiywkach żôdyn sam na Ślónsku nic niy słyszôł. Za to chyntliwie roztomajte łochyntole śpiywajóm wszelijakij zorty „hajmaty”, znacy melodyje blank ci żywcym zerzniynte ze miymieckich szlagrów do kierych lecy jake, pożôl sie Pónbóczku, poyty szkryflajóm (bo niy piszóm!) czynstochowske rymy, pôłne ci libeźnych i fest rzywliwych słówecek ło jakjisik ci tam niyłokryślonyj tynsknicy i pójńściu ku łostatkowi, ło przemijaniu. Jô miarkuja, co kôżdy kce jakosik na ta swoja sznita z tustym przidubnóńć, ale niy styknie wzióńć melodijô, naszkryflać jake czynstochowske sztrofki ze wciepniyntymi rajn pôróma, ino pôróma ślónskimi słóweckóma, coby to zarôzki bóła naszô, rodnô ślónskô śpiywka. Ślónzôki znane sóm z tego, iże majóm radzi sie bawić i kôżdô przileżitość jes blank dobrô ku tymu, coby łozpowszychniać ślónskô gôdka i kultóra ale niy idzie tego robić tak ci już blank frechownie.
Nó, a nôjlepszyjsze to sóm te „artysty” (Pónbóczku jesce rółz łodpuść mi tyn grzych), ftorzi z jesce srogszym cugym ku robiyniu wszyjskich naobkoło za afy, wystôwiajóm na tych binach zwykowe, ślónske ... jółdlowanie.
Ludzie! Widzieliście kajsik samtukej na placach wele naszych familoków jakich chopców (dziołchy) ftorzi by łod dzieciynctwa, łod trowniola już jółdlowali? Uważowanie, majnóng, iże kôżdy Ślónzôk łod malyńkości, chnet łod łochrónki jółdluje, jes tela we wercie, co miyniynie, iże te jółdlowanie wypokopiół jedyn Rus, ftorymu jego chopske klyjnoty chyciół canrad i beztóż napocznół śpiywać tak zbytkównie moduliyrówanym klangym. Zali spóminka ło tych kółkach zymbatych jes już ino blank starym wicym, to te nasze „artysty” (Pónbóczku łodpuść ...) jółdlujónc na côłki karpyntel miynióm, iże razinku we tym łoka mrziku łozpowszychniajóm łod dôwiyn dôwna ślónske a niy – jak by to móndrok zmiarkowôł – bajerske prziśpiywki. Ku tymu tyż musowo tańcujóm prziplańtane ku nim mode, szykowniste dziołchy we bajerskich klajdach ze westami i chopcy w takich zielyniatych krótkich galotkach na hółzyntryjgrach, we tych bajerskich lyjderhółzach i tyrółlerhutami na palicach.
Wszyjske tyż ale śpiywajóm ze takigo modernego „playbacku” a natynczôs jejich „wystympów” jakisik gorolski zabawiôcz łozprawiô nóm niywymyślate, grubelacke „ślónske wice”, ftore ze richticznym ślónskim szpasym blank niy majóm nic spólnygo. We tych wicach kôżdy Ślónzôk jes zaobycz cepiatym yntóm i ćmiylym, i nic żôdnego niy łobłajzi, iże niyskorzij takim tyż cabalatym iptóm razinku jes pojzdrzany Ślónzôk we inkszych rygiónach kraju i jes przi tyj przileżitości gróntym dlô roztomajtych ci gorolskich kocyndrów i zatiryków.
Ja, jô miarkuja, co terôzki jes we mółdzie flyjgowanie, piastowanie tyj naszyj „ślónskij kultóry”, pokazôwanie ślonskij klimy ale, ludzie, to musi być robióne ze gowóm. I eźli to na isto trza musowo mianować Oktoberfestym? A niyskorzij kajniykaj juzaś gorol z Kielc poprawiô, prości na binie – a tyż i we telewizyji – gôdka nôs, Ślónzôków i uczy ku tymu nôs gôdać po naszymu. Chop ze Kielc! I tak po prôwdzie, to ci niyftorych na isto niy idzie zdziyrżić.
A chnet bez côłke lato, niy ino we wrzyśniu, niy szło we zapióntek wylyjźć na szpacyr, coby niy natrefić na jakisik ślónski fest, októłberfest abo na kóncyrt pod mianym „ślónskich klimatów” a wszyjsko to blank ajnfach ino jes „kicz i sztampa” przi zajdlu piwa za rube pijóndze.

_________________
Ojgyn z Pnioków