Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Ludzie łod zawdy rade mieli muzyka, rade grali na roztomajtych insztrōmyntach ale i niy mynij rade suchali, jak grali inksi. Jǒ gynał miarkuja, jǒ na isto wiym, co teraźniǒ muzyka jes blank inkszǒ łod tyj, kierǒch jǒ miǒł rǒd suchać, a i łod tyj na kieryj wychowali sie moje Łojce i Starziki. A i tyż same insztrōmynty łod tych nǒjbarzij starucnych i primitiwnych aże do tych nǒjbarzij modernych niy wszyjskim jednako sztimujōm. Jǒch zawdy stopierōńsko miǒł rǒd krzipki, gajgi, chocia bōł taki czǒs, iżech na nie blank niy poradziōł patrzeć, blikować. Kejech bōł jakesik łoziym, dziewiyńć lǒt stary moja Mamulka i mōj Tatulek ubzdali sie, co symie zrobiōm kunstlera i byda fest wywołanym krzipkǒrzym, hōślikorzym. Ale tyż łod tych krzipkōw, krzipecek niy poradziōłech sie na isto bez cǒłke moje siedymdziesiyńciolytnie życie łodkuplować, niy poradziōłech łōnych łod sia łodżynōńć. Zdǒ mi sie terǒzki, iże byli ci łōne symnōm zawdy, i łod zawdy, aże do terǒzka.
Łod bajtla, łod maluśkigo śpikola dziwǒłech sie, zaziyrǒłech na starucne gajgi mojigo staroszka Jōłzla i na ta festnie usiotanǒ latami drzewniannǒ szupa we ftoryj miyszkǒł kiejsik snożny, łokludny klang i medikowǒłech ło tym staroszku Jōłzlu, kiery gryfniście poradziōł grać na tych krzipkach a przismycōł je ze tych jejigo Bodzanowic bez Breslau, Zǒbrze i Logewniki aże sam do Chorzowa.
Wszyjsko to tak na isto napoczło sie przi łostatku czasōw, kiej kanclyrzym Rzeszy bōł Otto von Bismarck. Jakesik śtyrnǒście-piynǒście kilomyjtrōw łod dǒwniyjszego Rosenbergu (terǒzki Olesno) – jak sie jechało na Czynstochowa – bōła gryfnǒ dziedzina Botzanowitz (dzisiǒj Bodzanowice). Jes ci to terǒzki nǒjsrogszǒ wiyś we gminie Olesno. Polske miano Bodzanowice idzie znojźć we ksiōnżce Jōzefa Lompy wydanyj we Głogōwku we 1847r.
We 1753 r ta wiyś kupiōł sie ślachcic Henryk Leopold Reinchenbach. Łod niygo wiyś erbnōł jejigo syn – Karol Henryk Fabian, ftory skalōł jōm juzaś we 1780 za 80 tys. tamesznych talarōw. Do terǒzka bezmać po dǒwnych włōściciylach wsi łostǒł maluśki dwōrek.
To wszyjsko jes na isto ważne, bo urodziōła sie tam i tam miyszkała łod cheba 1861-2 r szykownǒ dziołcha, Marika Kosmalla. I zdǒ sie, iże łōna ci, gynał jak wiynkszōściōm mode a chudobne dziołchy ze pobliskij wsi, bedinowała u bauera, u zabranego gospodǒrza. Tyn gospodǒrz miǒł deczko starszyjszego łod nij synka, ftorymu Marika – jak kǒżdǒ modǒ dziołcha – napoczła przǒć. Poblisku bōła rzyka Liswarta nad kierǒ mode rade szpacyrowali lebo deptali dalszij aże do lasa wele Kucobōw skuli tego, co wy wiycie a jǒ miarkuja. Bauerowski synek poradziōł ci całbrownie grać na krzipkach; miǒł ci krzipki dobryj fyrmy, moc wercite. Niy byli to żǒdne ci tam drōmle, dudelzaki lebo inksze... brzōnkadło. Ale, skuli tego, co Marika bōła ze familiji prōznyj nikej fōjtowski miech po św. Mǒrcinie (miała jesce śtyruch braci i dwie szwestry) tōż tyż tyn bauerowski synek dǒł sie śniōm pokōj, łożyniōł sie ze pijynżnōm dziołchōm ze Olesna.
Dǒwne to i blank inksze byli czasy, i co sie tam ji wtynczǒs przidarziło, to niy idzie terǒzki gynał spokopić. Styknie, co sam rzykna, iże tak jakosik ło szaroku we szczwǒrtek dwadziestego szōstego lutego 1885r, przi na isto srogij zimie, dziołcha śległa i na tyn niy nǒjgryfniyjszy ze światōw przikludziōł gryfny synecek, kierymu Marijka dała na krzcie Jōłzel. Niy miała naszǒ Marijka letko wtynczǒs, bo przeca zowitka i dǒwnij, i do dzisiǒj ludzie niy majōm we zocy, we reszpekcie. Synek rosnōł, brǒł łod wszyjskich hiby, lyjty, ale zōłwizōł na ludzi wylǒz i wyuczōł sie na piekǒrza.I ku tymu tyn Jōłzel, tak sōm ze sia, naumiǒł sie tyż grać na gajgach. Kiej sie już ze tych Bodzanowic wykludzǒł do Wrocławiǒ (do Breslau) erbnōł po tym Marijkowym szacu te wercite krzipki. I bez cǒłke swoji procne życie grǒł na tych krzipkach, aże grǒł; byli łōne dlō niygo kejby nǒjbarzij umiyłōwane dzieciǒ. I dejcie pozōr! Nǒjbarzij miǒł rǒd taki kōnsek, kiery sie mianowǒł zerynada Franza Petera Schuberta, kiery urodziōł sie 31 stycznia 1797 r. w Himmelpfortgrund (Austria). Zemrziło mu sie 19 listopada 1828 roku (bōł dziepiyro 31 lǒt stary) a pochowali Go na kiyrhowie Zentralfriedhof, kaj sōm pochowane take ludzie jak: Johannes Brahms, Eduard, Josef , Johann-łojciec i Johann-synek – Straussy i szałszpiler Curt Jürgens.
Naskwol ło tym Schubercie i jejigo zerynadzie gǒdōm, bo ta zerynada bydzie sie nōm sam wiklować aże do łostatka.
Wystǒli te gajgi, te krzipki piyrszǒ i drugǒ wojna, byli ze tym Starzikym we Powstaniach Ślōnskich a na łostatku (już po mojim łojcu) erbnōłech je jǒ, kej mie Mamulka ze Tatulkym poswali do chorzowskij Szkoły Muzycznyj. A sam musza jesce dociepnōńć, iże miǒł tyż Tatulek lauta, takǒ starucnǒ gitara nikiej pierōnym srogǒ byrka ze wypuklatym dnym, kierǒ ino inkszǒ sztima, inksze strojyni miała niźli krzipki. Co sie stanōło ze tymi krzipkami łod Starzika Jōłzla, toch już niy tak dǒwno tymu gǒdǒł we radijoku; we listopadzie łōńskigo roka; rozpraskły sie łōne we mojim szranku. I niy bōło by sam ło czym gǒdać, kiejby niy to, iże bez te cǒłke lata zawdy kajsik wele mojich familijantōw, a i wele mie, krzipki, fōrt i jednym ciyngym sie pokazowali, a i ta zerynada sztyjc brzmiǒła.
Mockach już we mojich łozprǒwkach berōw naklyciōł. Ale to, coch sam już nałosprawiǒł, to richtik prǒwda. Czamu to take ważne? Anō, bo prǒwda jes na isto samotnǒ i żyje we cylibacie, beztōż tyż ludzie majōm rade cygaństwo; te cygaństwo i wichlyrstwo kupluje nǒs, łozweselǒ, czyni snǒs spōłuczystnikōw i spōlnikōw. Natōmiast prǒwda nǒs izoliyruje i zmiyniǒ we wyspy łokolōne morzym zǒwiści i podyjzdrzałōści. Skuli tego tyż wybiyrōmy te cygańske giyrki, coby niy snoszać samōtnōści prǒwdy. A tak by tak wszyjsko przeca idzie ze wszyjskim skuplować, sknōłtlować.
Moja Mamulka bōła pucmacherkōm a mocka sie naumiała łod majstrōw razinku we Wiydniu. Tameszne ludzie jōm znali i wiela łōnyj spōmǒgali. A juzaś my ze bracikiym za bajtla musieli ciyngiym jeji łozprǒwek suchać i beztōż tyż trochã terǒzki poradza ło tym Wiydniu łopedzieć.
Cychōm Wiydnia (jedzinōm ze pǒruch) jes katyjdra świyntego Szczepōna (abo inakszij Sztefana) i jes ci to nǒjważniyjszǒ budōwla gotyckǒ we Austrii. Moja Mamulka sama pǒra razy wlazowała, kletrowała sie po 343 słodach na wiyża libeźnie mianowanǒ bez Wiydyńczykōw Steffl (Sztefek). Ze przirodzōnygo kościoła łostała ino „Brama Olbrzymōw” (Riesentor) i „Wieże Pogańskie”. Juzaś my ze mojōm babeczkōm po prǒwdzie do łostatka niy poradziyli sie nadziwać na zarkofag cysorza Fryderyka III, szafniynty ze szarłatnygo marmōru kajś ze piytnǒstego wiyka i taki gotycki krzidłowy ōłtorz ze Wiener Neustadt stawiōny tak, jak i zarkofag kajsik we połowinie XV wiyka. Ze tyj wiyży roztǒczǒ sie szumny widok na cǒłke miasto; idzie łobadać i podziwiać cǒłki Wiydyń naobkoło. Gynał po jednych pijōndzach wyglōndo to ze Kahlenbergu (Łysǒ Gōra) pod Wiydniym, ze takigo grōniczka (500 myjtrōw wysokigo). Na tyn cǒłki Kahlenberg jechało sie autokiym bez Höherstrasse w strōna pōłnocno-wschōdniygo kraja Wienerwaldu („Lasku Wiedeńskiego”)... Śniygo, abo jeszcze lepszij ze Schöpfla szło łoglōndać i dziwować sie na Wiedyń, dolina Dunaju, Małe Karpaty i Alpy Styryjskie... Jes ci tam na tym Kahlenbergu szykowny kościōłek św. Jōzefa reskiyrowany chnet łod zawdy bez polskigo farorza. Ze tamesznego placu nasz krōl Jan III Sobiyski dowodziōł szlachtym ze Turkōma ło Wiydyń. Wiydyń mǒ ci tyż kielanǒście szykownych i piyknych parkōw (po miym. Grünanlage) i idzie po nich sie poswajńdać, posmykać. Na tyn przikłǒd Volksgarten, park leży blank kole Spittelbergu, wziyntyj łokolicy Wiydnia, kaj roztomajte bajzle forszlagujōm kondmanōm wino, kobiyty i śpiyw. Nō, i wszandy idzie posuchać muzyki, i to niy ino kōnskōw wszyjskich Straussōw ale piyśni Franza Schuberta ze tōm wywołanōm zerynadōm, łosobliwie kej sie jōm grǒ na krzipkach.
Tak ci tyż kiejsik, za dǒwnych lǒt, bōło symnōm i ze mojōm Haźbiytkōm we Wiydniu, we takim jednym gryfnym i sztramskim szynku na Grinzingu, kaj zawdy sie szło (a pewnikiym i dalszij idzie) festelnie, szykownie i fajniście ubawić. Nǒjprzodzij trza bōło ździebko poszpacyrować nad modrym Dunajym, łobejrzeć Hofburg, Schönbrunn, Ring i Prater, ta katyjdra św. Sztefana. Szło tyż tōmpać nad takim kanałym dunajskim, a kiej już szłapy niy kcieli tyrać, trza sie bōło szykownie zicnōńć we takij – jak to te Cyzaroki, Austrijǒki gǒdajōm – biyrsztubie, łobsztalować gryfny, srogi zajdel piwa lebo lampus wina „Prinz Stefan”, i posuchać muzikantōw, kierzy na isto poradzōm ci wszyjskie melodije, wiydyńskie śpiywki wszyjskich łōnych trzech Staussōw grać. Mie i mojij Elzie łostali we pamiyńci kōnski Franza Schuberta ze jejigo piyknistōm zerynadōm. Wiedyń, miasto kaj miała rada wandrować moja Mamulka, to miasto dlō mie nǒjgryfniyjsze. Miasto, kiere mie poradziyło zacałbrować do imyntu. Jǒch na isto pierōnym miǒł, i mǒm rǒd i Wiedyń i tyn cǒłki Dunaj, kiery polekuśku płynie bez niygo, ale terǒzki, kiej wiym, co tam już sie nigdy niy wykludza, niy pojada, łostała mi ta zerynada Schuberta, kierǒ nǒjlepszij sie suchǒ wtynczǒs jak jes granǒ na krzipkach.
Bōła ci ta melodyjǒ snami i we Ygipcie we 1972 roku. Mielichmy ze mojōm Haźbiytkōm przileżitōść rajtować na kamelach. Te rajtowanie napoczło sie kole takigo srogachnego restaurantu a rajtowali my do Gizy, kaj ōngyfer 2500 lǒt przed Pōnbōczkym napoczli te ichnie piramidy stǒwiać. Wlǒzech na ta kamela, kierǒ siedziała ze podwiniyntymi szłapami. Taki czǒrny Beduin, co to te kamele wachowǒł, kǒzǒł mi łoblyc ta ichnio galabija, na gowa nametlǒł mi tyn jejigo turban, a skuli tego, iżech niy miǒł wteda bryli na kicholu, moja Elza mie niy poznała, boch wyglōndǒł na isto nikiej richticzny Araber. Cosik tyn czǒrny forsknōł na ta kamela, gwizdnōł i... ludzie moje Wy roztomiyłe, wiela niy brakło a prasknōł bych pycholym na ziym, bo tyn bydlǒk wstowo nǒjprzodzij dupōm, zadnimi szłapami a dziepiyro niyskorzij sztrekuje przednie szłapy. Jakech sie już deczko spamiyntǒł kamela poszłaaaa... kalupym aże do tyj Gizy. Pierōnie, to bōła rajza. Żǒdnyj brymzy ta kamela przeca niy mǒ, żǒdnygo ludzkigo lynzyka tyż niy poradzi spomiarkować, ino gzuje choby ji fto łogōn kole rzici podpǒlōł. Moja Elza wrzescy na cǒłki karpyntel, bo tyż chnet by ze tyj kameli śleciala. Wrzescy ci:
– Ojgyn, Ojgyn! – bo mie blank we tych ichnich klajdach niy poznała (mogecie sie wystawić: chop we kiecce, we klajdzie?). Jǒ blank nic niy słysza, bo mōm ta moja palica zabindowanǒ we tyn turban. Araber za niōm ze takim chichraniym powtǒrzǒ tyż: Ojgyn, Ojgyn. Gǒdōm Wōm łostudy i larma choby za blank staryj Polski srogachny rōmel na Pnioki przijechǒł. A kamela nic, ino leci drabym, pruje choby po glajzach, chciach jōm ci pǒrã razy świtnōł po ziobrach, chociach targǒł za te lyjce, ryczǒł prrr, stōj ty pierōno, giździe diosecki... Sztopła, na szlag zabrymzowała dziepiyro przi takim srogim grotku, kaj bōła woda dlǒ tyj gadziny i juzaś: tak jak wstǒwała, nǒjprzodzij chlastła ci na klynczki na przednie kolana. Jǒ fresōm prasknōł ło jeji gnyk. Łōna zatym zicła na rzić, aże mi we tyj mojij palicy zaglingało.
Nō, i wrōciyli my sie na łostatek do tego restaurantu. Bōło ci to budōnek, ftory dǒł postawić Napoleon III dlǒ swojij babeczki, cysǒrzowyj Eugenii (Impératrice Eugénie) mianowanyj nǒjczyńścij Eugenia de Montijo. I tam, już blank po araberskim łobiedzie usłyszelichmy szykownisty klang krzipek i ta ci... zerynada Franza Petera Schuberta. Blank inakszij bōło snami we Budapeszcie. Jakech już kejsik rzōńdziōł wykludziyli my sie tam ze mojōm Elzōm na Zilwestra. Bōło to we 1979 r. Fajer, jak fajer ale zarǒzki po Nowym Roku wykludziyli ci nǒs na takǒ balanga do restaurantu Mátyás Pince na hulicy Március poblisku Hotylu Mátiás. Restaurant łozewrzity bōł we 1904 r i jes ci cheba nǒjbarzij bogatym we historijǒ budapesztōńskim szynkiym. Wnōtrze restaurantu jes skuplowane ze szumnym i szykownym madziarskim krōlym i sprawcōm Mátyásym Hunyadim (pol. krōlym Maciejym Korwinym). Niy byda sam terǒzki gǒdǒł cochmy tam wysłepali (niy kca Wōm moje roztomiyłe suchǒcze robić smacyska) ale musza pedzieć, iże cǒłki czǒs grała ci nōm cygańskǒ muzyka. Ftosik pedziǒł, co być we Budapeszcie i coby Cygōn niy rznōł na krzipkach do dakla, to tak, jak być we Watykanie i niy widzieć papiyża. Nō, i na łostatku kej my dali pǒrã naszych złociokōw tymu nǒjważniyjszymu Cygōnowi to ci nōm napocznōł grać jedyn Cygōn richtik do ucha. I dejcie pozōr! Bōł ci to... blank ryszawy Cygōn. Nale, nǒjważniyjsze, iże na łostatku grǒł nōm (i to nǒjdugszij) ta wywołanǒ zerynada Frnaza Schuberta.
We Berlinie bōłech ci kejsik we takim dǒwniyjszym tyjatrze pod mianym Schauspielhaus am Gendarmenmarkt. Nǒjprzodzij bōł ci to (łod łozewrziciǒ we1821r) Königliches Schauspielhaus, ftory we latach 1919–1945 mianowǒł sie Preußisches Staatstheater. Tyjater tyn zbulyli bez drugǒ wojna ale we łozewrzili go juzaś we 1984r i zatym we 1994r przemianowali go na Konzerthaus. I to we tym Konzerthausie miǒłech ci tyż przileżitōść suchać egzōticznyj krzipǒczki (ur. sie we Singapurze we 1978r) – Vanessy-Mae, kierǒ napoczła swoja karijyra jak miała dziepiyro jedynǒście lǒt. Grała ci łōna nǒjprzodzij muzyka poważnǒ, coby we wiyku dojzdrzywaniǒ przeciepnōńć sie na tyjatralny, widōwiskōwy, paradny sznit graniǒ. Nō, i jak myślicie, co tyż łōna grała. Anō na fajrant kōncyrtu grała dosik dugo... moja umiyłōwanǒ zerynada Schuberta.
Słyszǒłech tyż jesce kejsik ta serynada jak ci jōm grǒł nasz nǒjbarzij wywołany we świycie „jazzman” Polǒk Michǒł Urbaniak. Grǒł ci łōn tyn kōnsek tyż na krzipkach, chocia niy na takich jake znōmy samtukej chnet łod zawdy.
Ale to już jes blank inkszǒ bǒjka i ło tym połozprawiōm możno kejsik indzij.

_________________
Ojgyn z Pnioków